Muza w spektrum – badanie preferencji i potrzeb muzycznych osób w spektrum autyzmu

Jednym z ważnych elementów projektu „Muza w spektrum. Muzyczno-akustyczne spektrum dźwięku a percepcja osób w Spektrum Autyzmu, który Fundacja Ogrody Muzyczne wraz z Partnerami: Fundacja SYNAPSIS, Związkiem Kompozytorów Polskich i Teatrem Guliwer zrealizowała w okresie sierpień – grudzień 2022 roku było pilotażowe, robocze mikrobadanie jakościowe, dotyczące preferencji i potrzeb osób dorosłych i dzieci w spektrum Autyzmu w zakresie muzyki, w tym w szczególności klasycznej muzyki współczesnej.

Podczas panelu dyskusyjnego, podsumowującego projekt zespół współtwórców projektu: artystów i ekspertów poznał i podsumował wyniki tego jakościowego badania w korelacji z własnymi doświadczeniami, uzyskanymi w trakcie realizacji projektu. Główną istotą całego działania było stworzenie wspólnie z osobami w spektrum autyzmu utworów bazujących na technice współczesnej improwizacji, przeznaczonych do wykonania w obecności małych dzieci, w tym odbiorców z nadwrażliwością słuchową, zaburzeniami integracji sensorycznej i ZA.

Pilotażowe badanie wrażliwości dźwiękowej i muzycznej dorosłych i dzieci w spektrum autyzmu w wieku 2-9 lat, ich potrzeb, preferencji oraz reakcji na muzykę zostało zrealizowane na bazie wspólnie wypracowanej ankiety, zawierającej w większości przykłady muzyki współczesnej, przetykane klasyczną muzyką, przykładami dźwiękowymi brzmień instrumentów, głosów, szumów: białego, różowego i brązowego czy innych niż klasyczna gatunków i rodzajów muzyki, np. muzyki relaksacyjnej. Uczestnicy badania wysłuchali m.in fragmentów utworów: Arvo Pärta, Louisa Andriessena,  Jana Sebastiana Bacha, Wojciecha Blecharza, Tadeusza Wieleckiego, Tadeusza Sudnika, Pawła Hendricha, Agaty Zubel, Gustawa Mahlera i innych.

Prezentujemy kilka najciekawszych refleksji i wyjątków z raportów, wykonanych na podstawie przeprowadzonego kwestionariusza oraz improwizację muzyczną „Grający ludzie”, skomponowaną przez Agnieszkę Widlarz, wykonaną przez kompozytorkę wraz z dorosłymi uczestnikami projektu: Dawidem Wichą, Patrycją Jakubaszek i Jackiem Matałowskim oraz profesjonalnymi artystkami: Emilią Sitarz – kalimba, fortepian oraz Anią Karpowicz – flet.

Wybrane wnioski z badania „Muza w spektrum”:

• Uczestnicy projektu mają zróżnicowany gust muzyczny i na co dzień słuchają różnych rodzajów muzyki (od poważnej do country i hip-hopu). Co charakterystyczne, to powtarzalność płyt i utworów. Dzieci z ASD trudno wprowadzić w nowe gatunki muzyczne, najchętniej słuchają tego, co już dobrze znają lub utworów podobnych rodzajowo do tych, które lubią.
  
• (…) dzieci śpiewają/ nucą/ mruczą melodie w chwilach, w których potrzebują wyciszenia. Jest to rodzaj autostymulacji zmierzającej do uspokojenia.
  
• Uczestnicy i rodzice przed wysłuchaniem utworów zostali również poinformowani, że gdyby któryś z dźwięków był dla nich przykry, mogą poprosić o wcześniejsze wyłączenie muzyki. Zdarzyło się tak w przypadku: marakasów, tamburynu (1 dziecko), trąbki (1 dziecko), muzyki współczesnej, opartej na wyrazistym ostinato rytmicznym (1 dziecko z objawami lękowymi), szumu brązowego (1 dziecko), szumu białego (1 dziecko).

• (…) najmniej entuzjazmu wzbudziły fragmenty i utwory wokalne. Przy sprawdzaniu reakcji na barwy i wysokości głosów jedno z dzieci było wyraźnie rozśmieszone wykonaniem tenorowym i basowym – ewidentnie słyszało takie wykonania po raz pierwszy. Zdecydowanie gorsze reakcje pojawiały się w przypadku sopranu i altu w porównaniu z tenorem i basem.
• (…) zdecydowana większość uczestników pozytywnie reagowała na utwór rytmiczny, muzykę współczesną o nieprzewidywalnej strukturze i muzykę współczesną opartą na wyrazistym ostinato rytmicznym. Połowa ankietowanych dzieci poprosiła nawet o ponowne odtworzenie. Osoba przeprowadzająca ankiety i rodzice odnotowali pobudzenie dzieci przy odtwarzaniu tych utworów. Jedno dziecko powiedziało: „mógłbym tego słuchać bez końca”.

• Typowa reakcja relaksacyjna wśród uczestników pojawiła się przy słuchaniu szumów – dzieci wyciszały się i sprawiały wrażenie zadowolonych, jednak po zakończeniu odtwarzania pliku nie miały potrzeby wysłuchania go ponownie. Dzieci posługujące się mową podrzucały swoje skojarzenia: szum różowy kojarzony był m.in. z gotującą się woda i lotniskiem, szum brązowy z odgłosem morza i wiatru, szum biały z chrapaniem.

• Symptomy wyciszenia widoczne były w kontakcie z muzyką relaksacyjną – część dzieci wyraźnie się relaksowała, zaczynała głębiej oddychać, kładła się na materacach. Jedno dziecko poprosiło o zmianę muzyki, dwójka sprawiała wrażenie znudzonych.

• Skrajnie różnie odbierane były fugi Bacha na fortepianie – od rozluźnienia i zaciekawienia przez neutralną akceptację po znudzenie i nieprzychylne reakcje (niepodszyte jednak lękiem ani agresją). Dużo bardziej pozytywnie odbierany był nowoczesny utwór na orkiestrę symfoniczną- część dzieci poprosiła o ponowne odtworzenie, jedno było wyraźnie pobudzone i zaczęło kręcić się w kółko.

Muzyka jest angażującym bodźcem dla dzieci i maluchy w spektrum autyzmu nie stanowią tu wyjątku. Udział w zajęciach muzycznych potrafi mieć wartość terapeutyczną (Thaut, 1999). Takie elementy jak: rytm, melodia, harmonia, dynamika, tempo, wysokość tonu, tembr, dostarczają zróżnicowanej stymulacji w uczeniu się i rozwoju dzieci z autyzmem.[1]

W Stanach Zjednoczonych Hayoung A. Lim przeprowadziła badanie wpływu muzykoterapii na wzrost wypowiedzi słownych. Badanie objęło 50 dzieci między 3 a 5 rokiem życia, które zostały losowo przyporządkowane do trzech grup muzykoterapeutycznych o różnych dominantach: muzycznej, słownej i bez prowadzonej stymulacji. Wyniki wskazały na pozytywny efekt muzycznej i słownej stymulacji objawiający się wzrostem wypowiedzi słownych dzieci.[2]

Końcową konkluzją organizatorów projektu Muza w spektrum. Muzyczno-akustyczne spektrum dźwięku a percepcja osób w spektrum autyzmu jest wskazanie na potrzebę kontynuowania oddziaływań muzycznych wobec osób w spektrum autyzmu z uwzględnieniem następujących założeń:

 – wspierania zdolności osób z ASD do regulowania pobudzenia, uwagi i emocji;
– oddziaływań na styku zabawy muzycznej i werbalnej;
– badania reakcji muzycznych.

Powyższe interakcje muzyczne pomogą stworzyć wspólne doświadczenie w zakresie różnych form regulacji i komunikacji na różnych poziomach funkcjonowania osób w spektrum autyzmu.

Badanie i raport przeprowadziły ekspertki z Fundacji SYNAPSIS: Aleksandra Zając i Ewa Dziewięcka.

W ramach tego artykułu zaprezentowane zostały wyjątki z raportu, przygotowanego przez Aleksandrę Zając.

Kuratorką projektu „Muza w spektrum” była Anna Kierkosz

Projekt „Muza w spektrum”  dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego”

Partnerzy projektu:

[1] Kern P, Humpal M. Early childhood music therapy and autism spectrum disorders. Developing potential in young children and their families. London/Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers; 2013.

[2] Lim HA. Effect of developmental speech and language training through music on speech production in children with autism spectrum disorders. J. Music Therapy. 2010